
จากที่ทุกคนทราบกันดีว่าหาดใหญ่ปรากฎชื่อครั้งแรกในประวัติศาสตร์ชาติไทยจากการบันทึกหรือพระราชพงศาวดารในปีพ.ศ.2381 ซึ่งปรากฎชื่อเป็นหลักฐานที่เป็นลายลักษณ์อักษรในเหตุการณ์ปราบกบฎไทรบุรี สมัยรัชกาลที่3

โดยมีชื่อปรากฎในพงศาวดารเมืองสงขลา ฉบับเจ้าพระยาวิเชียรคีรี(บุญสังข์ ณ สงขลา) ฉบับพระยาวิเชียนคีรี(ชม ณ สงขลา) และหนังสือจดหมายหลวงอุดมสมบัติ ปรากฎชื่อ ทุ่งหาดใหญ่ หาดใหญ่ ตำบลท่าหาดใหญ่ ในการปราบกบฎเมืองไทรบุรีเมื่อ พ.ศ.2381 เป็นครั้งแรก ได้มีการบันทึกไว้ว่า มีการรวมพล ตั้งกองทัพ ตั้งกองเสบียงบริเวณหาดใหญ่เพื่อปราบกบฎเมืองไทรบุรี ซึ่งบุกเข้ามาถึงน้ำกระจาย ปลักแรด เขาเก้าเส้ง ฯลฯ เมื่อพ.ศ.2381 แต่ไม่มีการบันทึกเรื่องการสู้รบบริเวณหาดใหญ่

แต่ทั้งนี้ หาดใหญ่มีชื่อปรากฎมาก่อนแล้วจากบันทึกประวัติศาสตร์ของมาเลเซียในปีพ.ศ.2371 โดยหลักฐานเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ของเมืองไทรบุรี(เคดาห์) บันทึกไว้ว่าได้ก่อการกบฎยึดเมืองไทรบุรี บุกมาถึงหาดใหญ่เลยไปจนถึงเมืองสงขลาและมีการสู้รบบริเวณหาดใหญ่ เมื่อพ.ศ.2371 และได้บันทึกเรื่องราวกบฎ พ.ศ.2374 รวมทั้งการต่อสู้บริเวณหาดใหญ่ในการปราบกบฎเมื่อ พ.ศ.2381 ไว้ด้วย
(ภาพ: คลองหินเหล็กไฟ ปัจจุบันอยู่ในต.พะตง อ.หาดใหญ่ เหตุการณ์ตอนที่ฝ่ายกบฎยกทัพตรามเข้ามา พระยาสาย พระยายะหริ่ง สู่รบที่หินเหล็กไฟ , ปรากฎบันทึกในจดหมายหลวงอุดมสมบัติ )
จากหลักฐานข้อเขียนทางประวัติศาสตร์ของชาวมาเลเซียเอง จะปรากฎชัดถึงการเอ่ยถึงเมืองหาดใหญ่ในอดีตที่เคยเป็นสมรภูมิการสู้รบของฝ่ายเคดาห์และฝ่ายสยามหลายต่อหลายครั้ง รวมทั้งการก่อกบฎครั้งสุดท้ายของประวัติศาสตร์เคดาห์ ในปี ค.ศ.1838 ที่ฝ่ายกบฎสามารถรุกลึกมาจนถึงเมืองสงขลา แต่หาดใหญ่ก็ยังเป็นสมรภูมิรบที่สำคัญเช่นกัน

ในประวัติศาสตร์ของมาเลเซีย ได้มีการบันทึกความสัมพันธ์กับสยามไว้ในหลายมิติด้วยกัน จึงเป็นอีกหนึ่งหลักฐานสำคัญที่บ่งบอกได้ว่าชื่อหาดใหญ่มีการปรากฎเป็นหลักฐานมาก่อนแล้วในปีพ.ศ.2371
อ้างอิงข้อมูลบทความ : ย้อนอดีตนครหาดใหญ่ นายเถกิงศักดิ์ พัฒโนและคณะ โครงการรวบรวมประวัตินครหาดใหญ่ โดยเทศบาลนครหาดใหญ่
เทศกาลกินเจหาดใหญ่ : มรดกแห่งศรัทธาชาวไทยเชื้อสายจีน
19 ตุลาคม 2568 | 456"ขุนพลแก้ว" ที่มาชื่อค่าย "รัตนพล" ขุนพลผู้กล้า เสียสละ และมีความซื่อสัตย์เป็นที่ตั้ง
19 ตุลาคม 2568 | 375ตำนานผีหลังกลวง : ผีหวงของแห่งถ้ำม้างอน ต.นาทับ
19 ตุลาคม 2568 | 369วัดโพธิ์ วัดเก่าแก่สมัยกรุงธนบุรี จุดศูนย์กลางของผู้คนในอดีต
12 ตุลาคม 2568 | 273เปิดตำนาน “หลวงพ่อตุด” สำนักสงฆ์บ้านคอกช้าง อ.รัตภูมิ เล่าขานประสบการณ์ปาฏิหาริย์ผ่านวัตถุมงคล
12 ตุลาคม 2568 | 492“ศาลเจ้าแม่เมรีและทวดรัด” ที่เคารพศรัทธาของกองกำลังค่ายรัตนพล และชาวบ้านคลองหอยโข่ง
12 ตุลาคม 2568 | 478สำนักสงฆ์เวียงป่าโป (ควนลุม) กับเหตุอัศจรรย์องค์พระผุดขึ้นมาจากหิน
28 กันยายน 2568 | 933เรื่องเล่าอาถรรพ์ผืนป่าชายแดนใต้ "ตำนานบาเตาะ" ชนเผ่ากินคนแห่งป่าฮาลา-บาลา
28 กันยายน 2568 | 801